مکان های تاریخی - فرهنگی برگزیده ایران در «میراث جهانی یونسکو»
برای قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی یونسکو، اماکن تاریخی و فرهنگی می بایست دارای ارزش جهانی برجسته ای باشند و حداقل یکی از ده معیار توضیح داده شده در دستورالعمل های عملیاتی برای اجرای کنوانسیون میراث جهانی، در مورد آن ها صدق کند. آنچه در زیر می آید لیستی است از 10 مکان برتر تاریخی و فرهنگی در ایران که توسط یونسکو به عنوان میراث جهانی ثبت شده اند:
- میدان امام، اصفهان (1979)
میدان امام که در گذشته به عنوان نقش جهان شناخته می شد و بعداً به میدان شاه تغییر نام داد، در مرکز شهر اصفهان واقع شده است. این میدان یکی از بزرگترین میادین شهری جهان می باشد و نمونه ای است بارز از معماری ایرانی و اسلامی. این میدان به دستور شاه عباس اول صفوی در قرن 17 میلادی ساخته شده است و بناهای تاریخی باشکوهی شامل عالی‌قاپو، مسجد شاه (مسجد امام)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه در چهار طرف این میدان قرار دارند. علاوه بر این بناها، دویست حجره ی دو طبقه پیرامون میدان واقع شده اند.
تخت جمشید که به دستور داریوش اول در 518 قبل از میلاد ساخته شد، یکی از پایتخت های امپراتوری هخامنشی بود. این بنا بر روی یک سکوی وسیع ساخته شده است و داریوش کبیر این مجموعه کاخ شگفت انگیز را با الهام از الگوهای بین النهرینی ساخته است. اهمیت و کیفیت این ویرانه های باشکوه و تاریخی، تخت جمشید را به یک مکان باستانی بی نظیر تبدیل نموده اند. این بناها و ویرانه ها از نظر موقعیت مکانی و قرارگیری، مواد و مصالح و همچنین طراحی فرم های بی نظیر، از اصالتی ارزشمند برخوردار می باشند.
- زیگورات چغازنبیل (1979)
زیگورات سازه ی هرمی پلکانی است که یک معبد در بالای آن قرار دارد و از نظر نمادین به عنوان پلی مرتبط میان زمین و آسمان ها است. زیگورات چغازنبیل، متعلق به تمدن عیلام باستان، در استان خوزستان امروزی در جنوب غربی ایران واقع شده است و به دستور پادشاهی عیلامی در حدود 1275 قبل از میلاد به عنوان مرکز مذهبی این تمدن کهن بنا شد. چغازنبیل بزرگترین زیگورات خارج از محدوده ی بین النهرین است و از نظر حفظ و نگهداری در بهترین وضعیت ممکن نسبت به بناهای مشابهش قرار دارد. این سایت باستان شناسی بی نظیر، به روشنی بیانگر فرهنگ، اعتقادات و آداب آیینی یکی از قدیمی ترین مردمان بومی ایران می باشد.
- تخت سلیمان (2003)
مجموعه باستانی تخت سلیمان واقع در استان آذربایجان غربی در میان دشتی واقع شده است که پیرامون آن را کوه های شمال غربی ایران احاطه کرده اند. این سایت باستان شناسی شامل معبد اصلی زرتشتیان است که بخشی از آن در دوره ایلخانیان (قرن 13 م) بازسازی شد. همچنین معبد آناهیتا متعلق به دوره ساسانیان (قرن 6 و 7 م) در تخت سلیمان واقع شده است. این محوطه تاریخی از اهمیت نمادین مهمی برخوردار است. طراحی آتشکده، کاخ و ترکیب بندی کلی محوطه تخت سلیمان بسیار بر پیشرفت معماری اسلامی تأثیر گذار بوده اند.
- پاسارگاد (2004)
پاسارگاد که در قرن ششم قبل از میلاد در استان امروزی فارس در جنوب غربی ایران بنا شد، نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی بود و به دستور کوروش کبیر تاسیس شد. بقایای باستانی کاخ ها و باغ ها و همچنین مقبره کوروش در پاسارگاد، نمونه هایی برجسته از اولین مرحله تکامل هنر و معماری سلطنتی هخامنشی و گواهی بارز بر تمدن هخامنشی در ایران می باشند.
- ارگ بَم (2004)
شهر بم در استان کرمان قرار دارد و ارگ معروف آن یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران است. اصالت شهر بم، ارگ و فضای فرهنگی آن را می توان به دوره هخامنشیان نسبت داد (قرن های 6 تا 4 قبل از میلاد) اما اوج شکوفایی آن در قرن های 7 تا 11 میلادی بود چرا که در مسیر مهم تجاری جاده ابریشم قرار داشت. وجود حیات در این مرغزار میان کویر، بر پایه کانال های آبی زیرزمینی یا همان قنات ها بود. قنات های موجود در بم اولین نمونه این کانال های زیرمینی در ایران می باشند. همچنین ارگ بم نمونه ای است برجسته از یک شهر مستحکم قرون وسطایی که بر اساس تکنیک های شهرسازی بومی و با استفاده از لایه های گِلی (چینه) ساخته شده است.
- گنبد سلطانیه (2005)
شهر سلطانیه در شمال غربی ایران واقع شده است و برای مدتی پایتخت سلسله ایلخانیان در قرن 14 میلادی بود. در این شهر آرامگاه اولجایتو هشتمین سلطان ایلخانی قرار دارد که درطی سال های 1302 تا 1312 ساخته شده است. این مقبره بنایی است هشت ضلعی با گنبدی به ارتفاع 50 متر که هشت مناره باریک آن را احاطه کرده اند. این گنبد بی نظیر از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ لعاب دار پوشیده شده است. تزیینات داخلی و چگونگی ساخت گنبد این آرامگاه که به صورت "دوپوش" می باشد، در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران بوده و یک دستاورد برجسته در پیشرفت معماری ایرانی به شمار می آمد.
- بیستون (2006)
بیستون در امتداد مسیر تجاری باستانی جاده ابریشم واقع شده است که فلات مرتفع ایران را با منطقه بین النهرین پیوند می داد. در بیستون بقایایی تاریخی از دوران پیش از تاریخ تا دوره ماد ها، هخامنشی ها، ساسانیان و ایلخانیان وجود دارند. اصلی ترین ویژگی بیستون کتیبه ای به خط میخی و نقش برجسته های حکاکی شده بر روی آن می باشد. این کتیبه در 521 قبل از میلاد به دستور داریوش اول حکاکی شد. پیکره ی داریوش اول به همراه چندین پیکره دیگر و همچنین متنی به 3 زبان مختلف بر روی این کتیبه حجاری شده اند. این متون حکاکی شده، اولین نوشته هایی به خط میخی هستند که در قرن 19 میلادی رمزگشایی و ترجمه گشتند.
- آثار رهبانی ارمنی‌های ایران (2008)
آثار رهبانی ارمنی‌های ایران که در شمال غربی این کشور واقع شده اند، از سه مجموعه صومعه مسیحی ارمنی تشکیل شده اند: کلیسای تادئوس مقدس، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور. این کلیساها بین سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی برپا شدند و نمونه هایی هستند برجسته و ارزشمند از سنت های معماری و هنرهای تزئینی ارمنی. همچنین این مجموعه کلیساها به گونه ای بارز تقابل و ترکیب فرهنگ ها و هنرهای مختلف منطقه به ویژه بیزانس، اُرتودوکس و پارس را به نمایش می گذارند.
- کاخ گلستان (2013)
کاخ گلستان بنایی است اشرافی و شاهکاری است به جای مانده از دوره قاجار. این کاخ تجسمی است بارز از تلفیق موفق هنر و معماری سنتی ایرانی با عناصر هنری غربی. کاخ گلستان که یکی از قدیمی ترین بناها در تهران است، پس از به قدرت رسیدن حکومت قاجار در سال 1779 میلادی، به مقر اصلی دربار و خانواده قاجاری تبدیل شد. بنا و ساختمان های این کاخ در محوطه باغی با استخرها، آب نماها و فضاهای سبز زیبا برپا شده اند و از برجسته ترین ویژگی های آن ها به کار بردن عناصر تزئینی غنی در ساخت و جزئیات آن ها می باشد. این کاخ زیبا که در همان دوره به مرکزی برای توسعه هنر و معماری قاجاری تبدیل شده بود، امروزه نیز منبعی است الهام بخش برای هنرمندان و معماران ایرانی.
منابع:
